Registratie: OY-DIZ
Type: Skandinavisk Aero Industri (SAI) KZ IV
Constructienummer: 43
Eigenaar: Danmarks Flymuseums
Locatie: Stauning (OY), 11 juni 2005
Bijzonderheden: Sommige vliegtuigen hebben hèt. Ze zien er goed uit, qua ontwerp lijkt alles te kloppen. Het resultaat daarvan is een vliegtuig dat een lust is voor het oog. Zo’n toestel is in mijn optiek de OY-DIZ. Genoeg reden om bij dit toestel, een SAI KZ IV, eens even stil te staan.
Skandinavisk Aero Industri (SAI)
De geschiedenis van de Skandinavisk Aero Industri (SAI) gaat terug naar 1935. In dat jaar had een technische marineman een eigen vliegtuig-reparatieshopje geopend op het Deense veld Kastrup nabij Kopenhagen. Hij kreeg de opdracht om voor een Deense krant een zogenaamde Pou du Ciel (hemelluis) te bouwen. Deze man, Viggo Kramme, kwam daarna Karl Gustav Zeuthen tegen. De laatste zag het, in zijn ogen miezerige, vliegtuigje waar Kramme mee bezig was en merkte op: “Waarom bouw je niet eens een echt vliegtuig…!” Kramme antwoordde daarop: “…en waarom ontwerp jij er dan niet een voor me!?”
Wat daarop volgde was een jarenlange samenwerking van Kramme en Zeuthen en zie daar de het bedrijf Skandinavisk Aero Industri was geboren. In totaal zouden er 186 vliegtuigen door hen gebouwd worden, allen met de typeaanduiding beginnend met KZ, wat uiteraard afgeleid is van hun achternamen. SAI was en is daarmee de grootste vliegtuigbouwer van Denemarken.
Als eerste model zag in 1937 de KZ I het levenslicht. Van dit eenmotorige, eenpersoonstoestelletje vliegt nog een replica. Tot 1954 zijn er een tiental andere modellen geproduceerd, waarvan nog altijd ongeveer 1/3 in Denemarken aanwezig is en veelal zelfs in vliegwaardige toestand.
KZ IV
De SAI KZ IV is een vliegtuig dat speciaal door Kramme en Zeuthen is ontworpen voor ambulancevluchten. Het hiervoor ingerichte bedrijf Zonen Redningskorpset uit Denemarken heeft indertijd opdracht gegeven voor de ontwikkeling van dit toestel.
De KZ IV biedt plaats aan twee stretchers en twee verpleegkundigen. Dit naast de tweekoppige bemanning in de cockpit. Het toestel is geheel uit hout vervaardigd en om gewicht te besparen is zoveel mogelijk met holle constructies gewerkt.
De KZ IV is uitgerust met twee De Havilland Gipsy Major X motoren van 145pk elk. Dit type motor werd indertijd veelvuldig in vliegtuigen toegepast. Ondanks het geringe aantal pk’s had dit toestel de capaciteit om van kleine, onverharde landingsstrips te opereren. Hierdoor kon er goed naar de diverse Deense eilanden gevlogen worden om zo zieke personen te vervoeren.
Van de KZ IV zijn ooit maar twee exemplaren gebouwd. In 1944 de hier besproken OY-DIZ (c/n 43) en in 1949 de OY-DZU (c/n 70). De OY-DIZ is nog altijd luchtwaardig en de OY-DZU slijt haar oude dag in het Danmarks Tekniske Museum in Helsingør (OY).
De ontwikkeling van de KZ IV is eigenlijk heel opmerkelijk te noemen. In de tweede Wereldoorlog was het in Denemarken door de Duitsers namelijk verboden om vliegtuigen te bouwen, tenzij deze voor humanitaire doelen bestemd was. In die categorie viel de KZ IV en dus mocht men er mee vliegen.
In 1945 heeft dit toestel nog een belangrijke rol gespeeld in de oorlog. De Zweedse graaf Folke Bernadotte en Zonen’s piloot K.E. Sørensen vlogen met de OY-DIZ naar Duitsland. Graaf Folke Bernadotte was vice voorzitter van de Zweedse afdeling van het Rode Kruis. In Duitsland onderhandelde hij met het hoofd van de Gestapo, Heinrich Himmler, over de vrijlating van alle Deense en Noorse gevangenen in de Duitse concentratiekampen. Hij slaagde hierin en later bracht de OY-DIZ een aantal zieke en zwakke vrijgelatenen vliegend naar huis.
Na dienst gedaan te hebben als ambulancevliegtuig is de OY-DIZ in 1964 verkocht aan een Deens cartografisch bedrijf voor luchtfotografie genaamd Aero-Kort. Dit bedrijf heeft uiteindelijk begin 1979 het toestel geschonken aan de Dansk Veteranflysamling (Danish Veteran Flying Collection). Deze club heeft er aanvankelijk maar kort plezier van kunnen hebben want in het voorjaar van 1979 raakte het toestel bij een noodlanding ernstig beschadigd. Wat er volgde was een 13 jaar lange restauratie. In juni 1992 kon de OY-DIZ uiteindelijk weer de lucht in, tot op de dag van vandaag. De kist is nog steeds getooid in de kleuren zoals het indertijd als vliegende ambulance dienst deed.
De OY-DIZ staat gebaseerd op het Deense vliegveld Stauning en maakt daar prominent deel uit van de (deels luchtwaardige) collectie van het Danmarks Flymuseum. Jaarlijks wordt hier een fly-in georganiseerd, waarbij de OY-DIZ doorgaans als vliegend pronkstuk is te aanschouwen.
In 2005 heb ik deze fly-in op Stauning bezocht en heb de OY-DIZ daar uitgebreid kunnen fotograferen. Opmerkelijk daarbij was dat op enig moment, tussen twee vluchten door, de beide piloten rustig even uit het toestel stapten om de nieuwe passagiers in te laten stappen. Op zich geen probleem zou je denken, ware het niet dat de beide motoren van het toestel nog gewoon draaiden! Niet de meest veilige actie lijkt me zo…!
Postzegel
Dat de KZ IV een voor Denemarken historisch belangrijk vliegtuig is getuige wel het feit dat er in 2006 een postzegel, met daarop de OY-DIZ afgebeeld, is uitgegeven.
De zegel maakt deel uit van een serie van vier met daarop Deense vliegtuigen en is uitgebracht ter herinnering aan het feit dat in 1906 in Denemarken de eerste vlucht met een Deens vliegtuig, de Ellehammer, plaatsvond.
