De overblijfselen van de Fokker S.13 Universal Trainer

Voorpagina van de verkoopbrochure van de Fokker S.13 Universal Trainer (1950)

Texel; Lelystad; augustus – september 2018 – De PH-NEI was een Fokker S.13 Universal Trainer. Een Fokker S.13? Nee, dé Fokker S.13 want er is ooit maar één exemplaar van dit model gebouwd door de Fokker fabriek in Amsterdam. We duiken iets dieper in de geschiedenis van deze Fokker-eenling.
Na de Tweede Wereldoorlog richtte de overheid het Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling (NIV) op. Een instituut dat de vliegtuigbouw in Nederland weer in het zadel moest helpen en die een helpende hand bood aan Fokker om weer op te krabbelen en zich te herstructureren na de voorbije oorlogsjaren. Fokker voorzag een grote behoefte aan goede opleidingstoestellen en diende een serie vliegtuigontwerpen in, waaronder deze Fokker S.13.

Meervoudig inzetbaar

De naam die dit model meekreeg dekte de lading waar het voor bedoeld was, Universal Trainer. Met dit vliegtuig zou op diverse gebieden geoefend kunnen worden.

De Fokker S.13 Universal Trainer met 4 verschillende compartimenten voor diverse doeleinden

Men dacht hierbij aan het leren vliegen met meermotorige vliegtuigen, navigatietrainingen, trainingen voor radiotelegrafisten, bommenrichters, luchtkartering, licht transport en ook het droppen van parachutisten behoorde tot de beoogde mogelijkheden. Er was zelfs een versie met drijvers voorzien, de S.13-W

Er was zelfs een versie met drijvers gepland, de Fokker S.13-W Universal Trainer

Specificaties en prestaties Fokker S.13 en S.13-W

Onderdeel S.13 S.13-W
Afmetingen
Spanwijdte 19,2 m 19,2 m
Lengte 13,6 m 13,6 m
Hoogte 5,5 m 5,5 m
Vleugeloppervlak 46 m² 46 m²
Vleugelbelasting per m² 125 kg 131,5 kg
Belasting per pk 4,8 kg 5,04 kg
Motoren (Pratt & Whitney S1 H1-G)
Startvermogen 2 x 600 pk 2 x 600 pk
Max. vermogen op 2440 m 2 x 550 pk 2 x 550 pk
Kruisvermogen op 3600 m 2 x 400 pk 2 x 400 pk
Gewichten
Leeg, met vaste uitrusting 4185 kg 4385 kg
Nuttige last (afh. van uitvoering, zie hieronder) 1590 kg 1665 kg
Totaal 5775 kg 6050 kg
Snelheden
Max. snelheid op 2440 m 355 km/u 310 km/u
Kruissnelheid op 3600 m 320 km/u 280 km/u
Landingssnelheid 111 km/u 113 km/u
Stijgtijd tot:
1000 m 2,7 min 3,5 min
2000 m 5,7 min 7,5 min
3000 m 9,2 min 12,2 min
4000 m 13,5 min 18,7 min
Practische hoogtegrens 6500 m 5500 m
Absolute hoogtegrens 6900 m
Absolute hoogtegrens op 1 motor 2600 m
Aanloop op harde grond windsnelh. 2,5 m/sec. 300 m 29 sec.
Uitloop op harde grond windsnelh. 2,5 m/sec. 300 m
Max. vlieglengte (volle tanks, 1224 l.) 2000 km 1500 km

 

PH-NDW Fokker S.13 Universal Trainer

Nuttige lading Fokker S.13

Onderdeel Navigatie-trainer Piloten-trainer Bommen-trainer
Bemanning (6) met parachutes 555 kg 555 kg 555 kg
Radio, radiokompas, onderlinge telefonie 165 kg 165 kg 165 kg
Rubber reddingsboot 45 kg 45 kg 45 kg
Foto-installatie 55 kg
Losse uitrusting 25 kg 25 kg 25 kg
Bommenrekken en bommenrichter 65 kg
Bommen 160 kg
Rookbommen 10 kg
Benzine 700 kg 685 kg 505 kg
Olie 90 kg 90 kg 85 kg

In 1948 werd er eerst door Fokker een houten mock-up van het toestel gemaakt. Fokker had in die tijd genoeg houtbewerkers in dienst voor de licentiebouw van 72 zweefvliegtuigen van diverse types voor de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) te realiseren. Een mock-up van een S.13 was daardoor mogelijk. Bij het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) werden windtunnelproeven gedaan met een schaalmodel.

PH-NDW Fokker S.13 Universal Trainer

De Fokker S.13 was eind 1949 klaar en werd op 10 december 1949 ingeschreven als PH-NDW. Deze registratie werd maar kort gevoerd, want op 5 april 1950 veranderde het kenmerk D-101.

Schematische weergave van de D-101 Fokker S.13 van de KLu (© Peter van Kaathoven)

De Koninklijke Luchtmacht had zeker belangstelling voor het toestel. Vandaar dat zij het als D-101 gingen testen. Het bleek een stevig vliegtuig te zijn met goede vliegeigenschappen.
Het was tevens gebouwd volgens de toenmalige eisen (1948) van de Royal Air Force en Royal Navy  (AP 970). Alle seinen leken daardoor op groen te staan voor zowel militaire als civiele orders.

Bijna gratis

Een order bleef voor de Fokker S.13 bleef echter uit. Vanuit het Mutual Defense Assistance Pact (MDAP), opgesteld door de VS, werden namelijk bijna gratis vergelijkbare toestellen aangeboden in de vorm van de Beech D-18/T-7 Navigator. Het MDAP programma was ervoor bedoeld om Amerikaanse bondgenoten zo snel mogelijk op oorlogssterkte te brengen om het hoofd te bieden aan de opkomende koude oorlog. En tja, tegen bijna gratis kon Fokker niet concurreren. Vandaar dat de order voor de Fokker S.13 niet doorging en de Koninklijke Luchtmacht met de Beech D-18/T7 Navigator ging vliegen.

Tegen de bijna-gratis Beech T-7 Navigators kon Fokker niet op.

De D-101 ging terug naar Fokker en werd op 15 juni weer ingeschreven in het civiele register als PH-NEI. Het bleef wel luchtwaardig. In februari 1953, bij de watersnoodramp, werd de Universal Trainer ingezet boven zeeland om het rampgebied fotografisch in kaart te brengen. Tussen april 1952 en april 1953 zou het nog weer een periode als D-101 gevlogen hebben. Het was in die tijd, opvallend genoeg, ook gewoon als PH-NEI ingeschreven.

PH-NDW Fokker S.13 Universal Trainer

Hiernaast zou de Fokker S.13 gebruikt zijn voor het doelslepen boven Texel en heeft men er bij de Rijks Luchtvaart School (RLS) op Eelde mee gevlogen.

Einde vliegcarrière

Uiteindelijk werd de PH-NEI op 10 juni 1961 uitgeschreven. Het werd in beheer gegeven aan de Technische Hogeschool in Delft. Daar werd het beetje bij beetje jammer genoeg gesloopt. Een aantal onderdelen zijn op die manier aan het zwerven geraakt.
Eén vraag blijft onbeantwoord ten aanzien van deze Fokker S.13. Waarom werd de registratie gewijzigd van PH-NDW naar PH-NEI? De stelregel is immers dat als een vliegtuig opnieuw in het Nederlands luchtvaartregister wordt ingeschreven, dat het dan zijn oorspronkelijke registratie terug krijgt. Dat is bij de Fokker S.13 niet zo gelopen. Bewijst maar weer; uitzonderingen bevestigen de regel.

Musea

Het meest markante deel, de cockpitsectie, is terecht gekomen in het Luchtvaart – en Oorlogsmuseum op het vliegveld van Texel. Daar staat het in bruikleen en het is mogelijk zelfs te koop.

*Toevoeging* De neussectie is inmiddels in bezit van Wim Waardenburg uit Alphen aan de Rijn (locatie Hoorn 370).

PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

De cockpitsectie ziet er nog prima uit. Alle instrumenten zijn nog aanwezig. Het staat op een verrijdbaar onderstel en is goed van alle kanten te bekijken, ook vanbinnen.

PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

In een verkoopbrochure van de Fokker S.13 uit 1950 vonden we een overzicht van alle instrumenten in de cockpit. Zoals te zien is, is de cockpit volledig in tact met wat hieronder beschreven wordt.

Instrumentenpaneel van de PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

Onderdelen in de cockpit van de Fokker S.13 Universal Trainer

1. Koersaanwijzer kompas 21. Hydraulische drukmeter 41. Gasbedieningshandles
2. Inlaatdrukmeter 22. Drukmeter noodbed.onderstel 42. Propellerbedieningshandles
3. Toerenteller 23. Drukmeter stuurautomaat 43. Hoogtegas bediening
4. Cylindertemperatuurmeter 24. Pitot omschakelkraan 44. Bediening carburatorluchtklep
5. Carburatorlucht temp.meter 25. Klokje 45. Bediening oliekoelerkleppen
6. Remdrukmeter 26. Vaanstand knoppen 46. Bediening trimvlak richtingsroer
7. Snelheidsmeter 27. Signaallamp onderstel 47. Magneetschakelaar
8. Kunstmatige horizon 28. Omschakelaar voltmeter 48. Startschakelaar
9. Stijgsnelheidsmeter 29. Signaallamp benzinedruk 49. Inspuitpomp
10. Voltmeter 30. Bedieninsgpaneel gyrokompas 50. Benzinekranen
11. Benzine-, oliedruk en olietemp. 31. Inlaatdruk contrôlekraan 51. Bediening trimvlak rolroer
12. Benzinestandwijzer 32. Regelkast voor stuurautomaat 52. Bediening motor brandblusser
13. Vacuummeter 33. Regelweerstand stuurhutverlichting 53. Bediening landingskleppen
14. Hoogtemeter 34. Veiligheden 54. Bediening onderstel
15. Bochtaanwijzer 35. Hangend kompas met spiegel 55. Bediening benzinehandpompen
16. Hoogtemeter 36. Generatorschakelaar 56. Bediening motorkoelkleppen
17. Koersaanwijzer 37. Bediening trimvlak hoogteroer 57. Diverse schakelaars
18. Ampèremeter 38. Hoofdschakelaar 58. Diverse schakelaars
19. Gyrokompas 39. Remhandle 1e bestuurder
20. Buitenlucht thermometer 40. Remhandle 2e bestuurder

 

PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer
PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

Twee andere grote delen zijn in het Aviodrome terecht gekomen. Het gaat hier om complete de rechter wielpoot en een stuk van de staart.
Beide delen maken geen deel uit van de permanente tentoonstelling. De delen zijn opgeslagen in de T2-Hangaar van het museum.

Staartstuk van de PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

Het staartstuk staat hoog op een stelling getild. Met een beetje kunst en vliegwerk was daar een plaatje van te maken.

Staartstuk van de PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

Met de wielpoot heeft het Aviodrome nog wel concrete plannen. Men is ermee aan de slag gegaan om het in een frame te plaatsten en werkend te maken. Zo kan het publiek zien hoe een wielpoot in en uitgaat. De systemen zijn dan door knoppen zelf te bedienen. Om het allemaal goed zichtbaar te maken is er moderne led-verlichting in de wielkast aangebracht.

De werkende wielpoot van de PH-NEI Fokker S.13 Universal Trainer

Verschuiving van de rangorde in projecten heeft ertoe geleid dat dit project momenteel stil staat. Hopelijk komt er eerdaags nog weer wat tijd en geld vrij om het idee daadwerkelijk te realiseren. Mijn inschatting is dat het al voor 75% klaar is. Nu het laatste zetje nog.

Onderaanzicht van de wielpoot van de Fokker S.13 Universal Trainer

De Fokker S.13 is dan wel gesloopt. Met het bijeen brengen van de foto’s van een aantal overgebleven delen is het toestel toch een beetje digitaal bijeengebracht.

Hopelijk wordt deze wielpoot ooit voor het publiek te aanschouwen

Nog een D-101

Grappig genoeg is de militaire registratie van de Fokker S.13 momenteel nog in gebruik voor een Boeing CH-47D Chinook helikopter. Deze dubbele slagroomklopper vliegt met het kenmerk D-101 rond dat eerder op de Universal Trainer heeft gestaan.

D-101 Boeing CH-47D Chinook KLu

Bron: Website Herman Dekker (www.hdekker.info) . Met dank aan Raymond Oostergo – Aviodrome en Peter van Kaathoven.

4 gedachten over “De overblijfselen van de Fokker S.13 Universal Trainer

  1. Prachtig artikel Berend Jan! Zelf heb ik van 1960-1962 de RLS gedaan, afgevlogen op de D-18S (en tijdens de opleiding de UES gecrashed…). Had graag met de S-13 gevlogen, en de RLS waarschijnlijk zelf als school ook, maar zoals je schrijft: tegen bijna gratis kun je niet op…Dank je wel voor een doorwrocht artikel!
    Hans Muller sr

  2. serieus geïnteresseerde kunnen een kijkje komen nemen naar de cockpit die ik nu in mijn bezit heb. groet Wim Waardenburg Alphen aan den rijn

Laat een reactie achter bij Auke VlietstraReactie annuleren