Een vliegende Westland Lysander bij de vliegshow ‘Wings of Freedom’ in Ede

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Ede, 24 augustus 2019 – Tijdens de vliegshow ‘Wings of Freedom’ bij Ede op zaterdag 24 augustus 2019 was een zeldzame Westland Lysander Mk.IIIa te zien. Van dit Britse type vliegtuig uit de Tweede Wereldoorlog zijn er nog maar een paar overgebleven. De meeste verblijven in een museum. Een enkeling is luchtwaardig of wordt gerestaureerd tot luchtwaardige toestand. Momenteel zijn er wereldwijd maar drie Westland Lysanders die kunnen vliegen.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

We kunnen ons niet heugen dat er de afgelopen decennia een vliegende Lysander in Nederland te zien is geweest. Dat geeft aan hoe zeldzaam dit in Ede was. Een compliment voor de organisatoren dat het hen gelukt is deze kist uit Engeland overgevlogen te krijgen. Wat ons betreft het hoogtepunt van dit evenement!

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Historie Westland Lysander

De Westland Lysander is een Brits verbindings- en observatievliegtuig dat voor het eerst vloog op 15 juni 1936. Het ontwerp werd aangekondigd als een ‘Army Cooperation aircraft’. Het werd al voor de Tweede Wereldoorlog in gebruik genomen en er zijn in totaal 1.652 toestellen van gebouwd tussen 1938 en 1943. De productie van de meeste toestellen vond plaats bij Westland Aircraft in Yeovil, Somerset. Ook zijn er eind jaren dertig 225 in licentie gebouwd in Canada bij National Steel Car in Toronto.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

De Lysander biedt plaats aan twee personen. Als krachtbron is een Bristol Mercury XX stermotor van 870 pk (649kW) gebruikt. Een motor die een heerlijk donker brommend geluid produceert.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Admiraal Lysander

Bij de Britse landmacht had men de gewoonte om hun vliegtuigen een naam te geven van een historisch of mythisch persoon. Zo is dit vliegtuig vernoemd naar Admiraal Lysander (Oudgrieks: Λύσανδρος Lýsandros) Dit was een beruchte Spartaanse krijgsheer die bekend stond om zijn wreedheid en gewetenloosheid tijdens de Peloponnesische Oorlog en de Korinthische Oorlog. Hij overleed in 396 voor Christus.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Verschillende rollen

Al aan het begin van de Tweede Wereldoorlog bleek dat de Lysander niet erg geschikt was voor zijn initiële taken. De eerste versies konden onder de vleugels en onder de romp een bommenlast meenemen. Ook waren er uitvoeringen met machinegeweren in de achterste cockpit.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Bij zoektochten langs het front naar artilleriestellingen van de vijand was de langzaam vliegende Lysander een gemakkelijke prooi voor de Duitsers. De verliezen in de eerste dagen van de oorlog waren aanzienlijk en de Lysander werd daarom snel ter zijde geschoven aan het front.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Omdat het toestel vanwege zijn bijzondere vleugelvorm over goede STOL (Short Take-off & Landing) eigenschappen beschikte kreeg het toch een belangrijke rol in het verzet. Men ging het toestel gebruiken bij de Special Operations Executive organisatie. De Lysander was in staat om, met name in Frankrijk, in het geheim achter de vijandelijke linies te landen om zo verzetsstrijders af te zetten of gestrande piloten op te pikken. Omdat deze acties meestal ’s nachts plaatsvonden waren veel Lysanders zwart aan de onderzijde gespoten. Soms waren de toestellen zelfs geheel zwart.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander IIIA

Men vloog het liefst bij volle maan om goed te kunnen navigeren. Om personen snel in- en uit te kunnen laten stappen waren er uitvoeringen met een grote ladder aan de zijkant. Zo kon iemand snel  afgezet of opgepikt worden. Na de Tweede Wereldoorlog is de Westland Lysander nog gebruikt voor bijvoorbeeld het slepen van oefendoelen tijdens oefeningen in luchtgevechten.

G-CCOM / V9312

Lysander V9312 (G-CCOM) is sinds 2003 eigendom van de Aircraft Restoration Company op Duxford. Deze kist werd de afgelopen jaren door hen volledig gerestaureerd. Dit exemplaar is in 1940 in Engeland gebouwd als Mk.IIIa met constructienummer Y1363 en is – zover bekend – nog de enige Engels gebouwde Lysander die kan vliegen. De andere vliegende exemplaren zijn Canadees gebouwde toestellen of opgebouwd met Canadese onderdelen.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Na 15 jaar sleutelen kon men op 28 augustus 2018 opnieuw met deze Lysander de lucht in. Het bezoek in Ede was een van de weinige keren (zo niet de eerste keer) dat dit toestel buiten het Verenigd Koninkrijk te zien was.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

De G-CCOM is van oorsprong een Westland Lysander Mk.IIIa. De V9312 kwam op 4 januari 1941 in dienst bij de RAF bij het 33 M.U. op Lynham. Het heeft daarna gevlogen bij drie andere squadrons, respectivelijk 613sq, 225sq en 4sq.
Bij dat laatste squadron raakte het toestel beschadigd aan de vleugel op 26 april 1942. Het werd evenwel gerepareerd en werd omgebouwd tot Lysander TT Mk.III. TT staat voor Target Tug – doelsleper. In het Briste luchtvaartregister staat de G-CCOM als MK.IIIa ingeschreven.
De V9312 vertrok na zijn herstel naar Canada. Het werd daar vanaf 18 oktober 1942 gebruikt bij de Royal Canadian Air Force ten behoeve van het Commonwealth Air Training Plan op Mossbank. Voor het laatst vloog de kist op 30 oktober 1944 en twee jaar later werd het definitief buiten dienst gesteld.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Daarna is de Lysander in handen gekomen van een lokale boer. Die verkocht het toestel op zijn beurt in 1972 aan Harry Wheratt. In 1992 nam de Amerikaanse vliegtuigverzamelaar Kermit Weeks de kist over en liet de registratie N3093K voor dit vliegtuig reserveren. De jaren daarop werd er niet veel met de Lysander gedaan. Kermit Weeks beschikte namelijk over een ander – feitelijk luchtwaardige – Lysander Mk.IIIa (G-BCWL / V9545) en daarom verkocht hij de V9312 in 2003 aan de ARC.

Andere Lysanders

We zijn in de loop der jaren een paar andere Westland Lysanders tegengekomen. De Shuttleworth collectie op Old Warden in Engeland bevat een luchtwaardige Lysander. Het gaat hier om de G-AZWT / V9367 met constructienummer Y1536. Dit is een Lysander Mk.IIIa. Deze kist is zwart en wordt nog regelmatig gevlogen tijdens zogenaamde flying days op Old Warden.

G-AZWT / V9367 Westland Lysander Mk.IIIa van de Shuttleworth collectie op Old Warden

Deze kist is voorzien van de eerder genoemde trap aan de linkerzijde van de romp. Zo kon men gemakkelijk mensen afzetten of oppikken.

De vliegende Lysanders op Duxford (G-CCOM) en op Old Warden (G-AWZT) hebben we hierboven besproken. Er is echter nog een derde Lysander MK.IIIa momenteel luchtwaardig, dit is de Canadese C-FVZZ. Deze kist staat momenteel voor $775,000 te koop via de verkoopsite voor exclusieve vliegtuigen, Platinum Fighter Sales. Dit toestel vliegt in de kleuren van de eerste in licentie gebouwde Lysander in Canada.

De advertentiepagina van Platinum Fighter Sales (foto Lysander © Doug Fisher)

Bij het Canadian Warplane Heritage Museum in Hamilton, Ontario, heeft men de beschikking over de Westland Lysander Mk.III met de registratie C-GCWL (c/n 2363). Deze kist raakte beschadigd bij een noodlanding op 18 juni 2016. Sindsdien staat het in het museum en is men bezig het weer in de lucht te krijgen.

C-GCWL / 2363 Westland Lysander Mk.IIIa in het CWHM in Hamilton

Het kleurenschema van deze kist heet “Bumble Bee” en werd toegepast op de naoorlogse Lysanders die in Canada als doelsleper ingezet werden.

C-GCWL / 2363 Westland Lysander Mk.IIIa kort na zijn onfortuinlijke landing in 2016 in Hamilton

Tot 17 juli 2001 vloog in België een Mk.IIIa met de registratie OO-SOT. Dit toestel was volledig gerestaureerd door een groep oud medewerkers van Sabena, de Sabena Old Timers (vandaar de registratie OO-SOT). In juli 2001 maakte het een ongelukkige landing op Brussel Zaventem en raakte zwaar beschadigd. De SOT is nog wel bezig het toestel te restaureren, maar het zal vermoedelijk niet meer vliegen, maar in het luchtvaartmuseum in Brussel komen te staan.

Naast de G-CCOM is er nog een Westland Lysander aanwezig op Duxford en wel in het Imperial War Museum. Daar hangt in de grote hal de V9300. Deze Lysander Mk.IIIa is beschilderd als ‘V9673’. Het was ooit de bedoeling dat deze kist weer zou gaan vliegen. Het kenmerk G-LIZY was daarvoor gereserveerd. Uiteindelijk is ervan af gezien om ermee te gaan vliegen en is het in het museum terecht gekomen.

‘V9673’ (V9300) Westland Lystander Mk.III hangend in het IWM in Duxford
‘V9673’ (V9300) Westland Lystander Mk.III in het IWM in Duxford

In het RAF museum in Hendon bij Londen stond de R9125. Dit is een Lysander Mk.III S.D. De afkorting S.D. stond daarbij voor Special Duties en het werd ingezet voor speciale missies boven Frankrijk.

R9125 / LX-L Westland Lysander Mk.III in het RAF museum in Hendon

Deze kist stond al sinds de opening van het museum in 1972 in Hendon. In 2017 is het verhuisd naar het RAF museum in Cosford en wordt daar momenteel gerestaureerd.

G-CCOM / V9312 Westland Lysander Mk.IIIa

Voor de rest staan er nog een bescheiden aantal Westland Lysander toestellen in diverse musea ten toon gesteld. Veel zijn het er niet en dat maakt dat de Lysander een bijzonder toestel is en blijft, zeker als het een vliegend exemplaar betreft.

 

Geef een reactie