De PH-XXI Fokker D.XXI replica in aanbouw op Hoogeveen

Overzicht van de werkplaats waar de (PH-XXI) Fokker D.XXI wordt gebouwd

Hoogeveen, 30 maart 2019 – Op het vliegveld Hoogeveen vindt een klein wondertje plaats. In een hangaar zonder ramen – bijgenaamd “de Blue Barn” – wordt hard gewerkt aan het realiseren van een droom. Een droom van Jack van Egmond van ATN Aircraft Division. De droom behelst het realiseren van een vliegende Fokker D.XXI, de snelste en laatste eenmotorige jager van Fokker. Dit was het toestel dat verwoede pogingen deed om in de meidagen van 1940 ons land te verdedigen tegen de Duitse inval. Helaas moest men het onderspit delven en gingen in korte tijd alle 36 Nederlandse toestellen verloren.

Samen dromen

Jack van Egmond realiseert niet in zijn eentje zijn droom. Vanaf het begin wordt hij bijgestaan door zijn kleinzoon Tom Wilps. Beide mannen zijn de kartrekker van dit unieke project. Om hen heen is een compact team gevormd met mannen en vrouwen die – in wisselende samenstelling – gedurende vier dagen per week aan de bouw van de Fokker D.XXI replica bouwen.

Tom Wilps en Jack van Egmond maken hun droom waar

Op 30 mei 2019 hoopt men tijdens het evenement Wings & Wheels op het vliegveld Hoogeveen de officiële roll-out van het toestel te realiseren. Vliegen verwacht men een jaar later.

Nieuwsgierig

Omdat wij niet zo lang onze nieuwsgierigheid naar de Fokker D.XXI konden bedwingen hebben we gevraagd of we al voor 30 mei 2019 een kijkje bij de bouw mochten nemen. Dat kon!

(PH-XXI) Fokker D.XXI

Zodoende hebben we kunnen zien met welk een vakwerk en passie er aan het toestel gewerkt wordt. Daar waar het ambacht van het werken aan antieke vliegtuigen doorgaans door mannen van minimaal gelijke leeftijd als het toestel wordt gedaan gaat dat op Hoogeveen anders. Met eigen ogen hebben we kunnen zien dat ook de jeugd betrokken is. Zo hebben we naast kleinzoon Tom ook Lies gezien die met de verlijming van het doek op een rolroer bezig was. Ook is de bouw geenszins een ‘mannendingetje’. De dames hebben bijvoorbeeld gezorgd voor het nauwkeurig vastnaaien van de linnen rompbespanning.

Lies en Tom werken aan het verlijmen van de bespanning op het rolroer

Op het moment van ons bezoek was de vleugel klaar en stond in de laatste laag primer. Al het plaatwerk aan het toestel is gereed maar nog niet allemaal gemonteerd om nog overal goed bij te kunnen. De linnen bespanning van de romp is ook klaar. Dat maakt dat men eerdaags de vleugel aan de romp kan gaan bevestigen en dat men het toestel van zijn authentieke schutkleuren kan gaan voorzien.

De vleugel van de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Rondje om de kerk

Als de Fokker D.XXI straks klaar is zal men er alleen met bijzondere gelegenheden mee gaan vliegen. De verwachting is dat men alleen rond het vliegveld van Hoogeveen zal vliegen. “Dat zet het vliegveld mooi op de kaart!” aldus van Egmond. En inmiddels heeft men over publieke belangstelling niet te klagen. Van over de hele wereld melden geïnteresseerden zich die meer over dit unieke project willen weten of die langs willen komen bij de roll-out of eerste vlucht. Niet gek want dit wordt de enige vliegende Fokker D.XXI ter wereld.

(PH-XXI) Fokker D.XXI

In de familie

Jack van Egmond realiseert dit project geheel op eigen titel. Hij is niet afhankelijk van sponsoring of enige subsidie. Zijn jarenlange ervaring in het restaureren en bouwen van klassieke vliegtuigen heeft hem geleerd dat financiële onafhankelijkheid de meest comfortabele manier is om succes te hebben.

(PH-XXI) Fokker D.XXI

Ook heeft van Egmond voorgesorteerd op het feit dat de Fokker D.XXI in de familie blijft. De genen met passie voor de luchtvaart zijn doorgegeven op zijn twee zonen, die in de voetsporen van hun vader zijn getreden. En met de tandem opa Jack en kleinzoon Tom is ook de derde generatie geïnfecteerd met het luchtvaartvirus. Een virus waar geen kruid tegen gewassen is!

Een deel van het Fokker D.XXI Team in actie

Tekeningen

Al 40 jaar geleden is Jack van Egmond begonnen met het verzamelen van materiaal over de Fokker D.XXI. Hij wist de hand te leggen op vele bouwtekeningen van dit toestel. Soms originele exemplaren, soms kopieën. In totaal bestaan er 416 bouwtekeningen voor de Fokker D.XXI. Daarvan heeft Van Egmond de beschikking over 397 stuks.

Eén van de 397 tekeningen voor de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Die grote hoeveelheid tekeningen maakt het mogelijk om de Fokker D.XXI zo natuurgetrouw mogelijk na te bouwen. Met de kennis, ervaring en de set bouwtekeningen kreeg Jack van Egmond groen licht van de Inspectie Leefomgeving en Transport (IL en T) om de replica te bouwen. Tussentijdse keuringen van de vorderingen hebben alleen maar tevreden gezichten van de keurmeesters opgeleverd.

(PH-XXI) Fokker D.XXI wordt vakkundig en onder toezicht van de IL en T nagebouwd

D.21 of D.XXI?

Over de typeaanduiding van de Fokker D.21 / D.XXI is een flinke discussie op te zetten. In dit artikel houden we D.XXI aan als benaming.
Volgens Van Egmond zou het D.21 moeten zijn. Met die aanduiding heeft Fokker indertijd ook het toestel in brochures aan de man proberen te brengen. Op bouwtekeningen is evenwel ook de aanduiding D.XXI terug te vinden.

Op de bouwtekeningen wordt Fokker D.XXI gehanteerd
Boek over de D.21 van Peter de Jong

Er is een mooi naslagwerk over de Fokker D.XXI verschenen van de hand van Peter de Jong getiteld ‘Fokker D.21 – Fokkers laatste eenmotorige jager’ (ISBN 9789086160990). In dit boek wordt consequent D.21 gehanteerd.
Voor de replica in aanbouw is al een registratie vastgelegd. Het zal de PH-XXI worden. Dit is weer een verwijzing naar de typeaanduiding met Romeinse cijfers. In het register van IL en T zal ook Fokker D.XXI (replica) gehanteerd gaan worden als typeaanduiding. Ook op de staart van de Nederlandse Fokkers stond D.XXI. Kortom, er is voer voor beide kampen… Wij houden daarbij de notatie aan zoals in het luchtvaartregister.

Veel origineel

We spreken bij dit toestel van een replica. Simpelweg omdat het niet in de toenmalige Fokkerfabriek aan de Papaverweg in Amsterdam is gebouwd. Toch wordt het vliegtuig geheel naar de originele tekeningen gebouwd en het heeft nog een flink aantal originele onderdelen uit die tijd in zich. Het wordt daarmee een replica die eigenlijk niet afwijkt van het origineel. En dat zijn de mooiste exemplaren
Zo zijn de wielpoten afkomstig van een Fokker D.XXI uit Denemarken. Het staartwiel is authentiek en de hoofdwielen zijn origineel, die komen uit Engeland.

De originele wielpoten voor de (PH-XXI) Fokker D.XXI
Het staartwiel van de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Ook heeft men in Engeland een aantal instrumenten gevonden met Nederlandse wijzerplaatjes. Deze lagen in een magazijn als reserveonderdelen te verstoffen en zijn nog als nieuw.

Veel originele instrumenten met Nederlandse wijzerplaten voor de (PH-XXI) Fokker D.XXI
(PH-XXI) Fokker D.XXI

De stoel komt uit Finland. Dit exemplaar was in een slechte toestand. Deze is helemaal gerestaureerd en ziet er weer als nieuw uit.

De originele stoel in de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Motor

De Nederlandse Fokker D.XXI’s waren uitgerust met Britse Bristol Mercury VIII motoren. Omdat in de periode van de tweede wereldoorlog deze exemplaren schaars waren zijn ook Fokker D.XXI’s gebouwd met Pratt & Whitney R-1535 stermotoren. Er is echter nog een derde type motor welke toegepast is en dat is een Russische Sjvetsov M-25. Dit is een in licentie gebouwde Wright Cyclone R-1820F. Deze motor is op één Fokker D.XXI toegepast, een exemplaar dat in licentie in Spanje is gebouwd ten behoeve van de Spaanse republikeinse regering. Dit type motor was indertijd op bouwtekeningen van Fokker ook officieel ingetekend.

De (PH-XXI) Fokker D.XXI

Nu wist Jack van Egmond dat het Militair Luchtvaart Museum in Soesterberg (tegenwoordig Nationaal Militair Museum – NMM) de beschikking had over twee van die Wright Cyclone motoren. Van Egmond bouwde indertijd een Farman FH.20 replica voor het museum en kreeg in ruil daarvoor de beschikking over die twee motoren voor zijn D.XXI project.

Typeplaatje van de Wright Cyclone voor de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Een van deze twee motoren bleek nagenoeg nagelnieuw. De motor had maar heel kort proefgedraaid in de fabriek maar was daarna nooit gebruikt. Dit reserve exemplaar was goed geconserveerd met bijenwas. Nadat men die ervan af had geweekt bleef een juweeltje over. Deze motor staat al geheel gereviseerd klaar om op de PH-XXI gemonteerd te worden.

Grappige details

Als je eenmaal met de crew die werkt aan de Fokker D.XXI aan de praat raakt, volgt al gauw de ene anekdote na het andere mooie verhaal. Daar zitten soms grappige feitjes tussen. Zo kon men mij vertellen dat de tijdelijke voorpoten waarop de Fokker D.XXI tijdens de bouw rust zijn voorzien van afgedankte staartwieltjes van P-51D Mustangs!

Deze kleine wieltje zijn afgedankte staartwieltjes van een P-51D Mustang

De olietank voor de motor is afkomstig van een Vultee BT-13 Valiant. Deze zit voor het brandschot gemonteerd en draagt nog een identificatieplaatje van de Vultee.

De olietank van de D.XXI is van een Vultee
Op het typeplaatje van de olietank is duidelijk te zien dat deze van een Vultee afkomstig is

Lenig

De piloten van weleer moesten verdraaid lenig zijn om in hun Fokker D.XXI te komen. De vleugel was namelijk niet voorzien van een loopvlak. Daar kon men niet op staan. Aan de zijkant van de romp waren opstapjes gemaakt en klepjes waar men een voet in kon zetten om zo in de cockpit te komen.

Lastig instappen via twee opstapjes in de romp terwijl je niet op de vleugel mag staan

Lastige punt daarbij was nog weer dat de cockpitkap die aan de linkerkant naar beneden klapte fragiel was zodat men ook op die rand niet op kon staan. Bedenk daarbij nog dat de piloot ook nog een onhandig dik pakket onder zijn billen had met een parachute. Kortom een piloot moest flink behendig zijn om in zijn toestel te komen. Het beklimmen van een Fokker D.XXI zou daardoor als demonstratiesport bij de volgende Olympische Spelen niet misstaan!

Op de cockpitrand van de originele 229 Fokker D.XXI staat duidelijk ‘NIET OPSTAPPEN’

Geen bewapening

De PH-XXI krijgt geen bewapening. De vier FN-Browning M36 mitrailleurs van 7,9 mm (of dummies daarvan) in de vleugels worden niet opgenomen in de vleugels. Daarvoor heeft IL en T geen toestemming gegeven. Gevolg was wel dat daardoor de bouwtekeningen van de vleugels herzien moesten worden. Dit is voor het team van Jack van Egmond gedaan door professionals. Daarbij zijn opnieuw sterkteberekeningen gemaakt zodat de vleugel aan de gestelde eisen zou blijven voldoen.

De vleugelvoorrand zonder bewapening maar met de pitotbuis, het landingslicht en bevestigingspunt voor de wielpoot
De wielvorken zijn nieuw en exact nagemaakt a.d.h.v. de tekeningen

Linnen bespanning

De linnen bespanning is niet meer zoals deze vroeger was. Toen werd er daadwerkelijk katoen of linnen gebruikt. De levensduur van deze toepassing was echter beperkt. Stond een toestel in weer en wind buiten, dan was het doek na zo’n drie jaar al aan vervanging toe.

De bespanning van de romp is vakkundig aangebracht

Tegenwoordig zijn er nieuwe doeksoorten beschikbaar. Deze zijn afgeleid van vinyl. Een voorbeeld daarvan is Ceconite 101. Dit gecertificeerde doektype is toegepast op de Fokker D.XXI en kent een levensduur van rond de 20 jaar.

Als doek is Ceconite 101 gebruikt voor de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Van 223 naar 229

Aanvankelijk was het plan om de vers gebouwde Fokker D.XXI de voormalige Nederlandse Luchtmacht registratie 223 mee te geven. Dit was het toestel waar wachtmeester Jack van Zuilen op 10 mei 1940 (de eerste dag waarop Duitsland ons land binnenviel) mee vloog toen hij door twee Heinkel 110 bommenwerpers werd neergehaald bij de Wassenaarse Slag. Piloot Van Zuilen kwam daarbij om het leven. Deze piloot kwam uit het oosten van het land, net als Jack van Egmond en hij had dezelfde voornaam. Veel langer hoefde hij daar niet over na te denken, het zou de 223 worden.

(PH-XXI) Fokker D.XXI

Toch is men geswitcht en wordt de PH-XXI nu voorzien van de oude Nederlandse registratie 229. Ook de 229 heeft een triest einde gevonden in de eerste dagen van de oorlog.

Waarom 229?

De Fokker D.XXI met kenmerk 229 (c/n 5502) werd op 12 november overgedragen door Fokker aan de LVA (Luchtvaartafdeling). En de 229 bestaat nog! Althans delen daarvan. De restanten van de originele 229 zijn te bezichtigen in het Crash 40-45 museum in Aalsmeerderbrug.

Crash 40-45 Museum in Aalsmeerderbrug

Jack van Egmond en Tom Wilps hebben het wrak van de 229 uitvoerig bekeken. Daarbij hadden zij vooral het geluk de bevestigingsconstructie tussen de vleugel en de romp op dit wrak aan te treffen. Deze was op tekening niet meer vindbaar, maar deze onderdelen zijn op de echte 229 bewaard gebleven. Zodoende heeft men die natuurgetrouw na kunnen maken.

De originele 229 Fokker D.XXI

Omdat dit een essentieel onderdeel is van het vliegtuig en omdat juist de oorspronkelijke 229 dit voor de bouwers mogelijk maakt is besloten om de registratie van het toestel te veranderen van 223 naar 229.

Het instrumentenpaneel van de 229 Fokker D.XXI

En om de band met de 229 nog hechter te maken, het constructienummer van de PH-XXI wordt hetzelfde als de 229, maar dan met de toevoeging -1. Het constructienummer is dus 5502-1. Dit is aan de linkerkant op een van de buizen achter in de cockpit zichtbaar.

Op deze buis in de cockpit is het constructienummer terug te vinden van de PH-XXI
Het constructienummer 5502-1 van de (PH-XXI) Fokker D.XXI

Het verhaal van de 229

De oorspronkelijke 229 is op 11 mei 1940, de tweede dag dat Nederland in oorlog was, boven Nieuwkoop in een luchtgevecht met twaalf Messerschmitt Bf 110’s neergeschoten. Samen met twee andere Fokker D.XXI’s (213 en 242) was sergeant Jacobus (Koos) Roos op pad om twee Fokker T.V bommenwerpers (850 en 856) te beschermen die de Maasbruggen bij Rotterdam uit tactische overweging moesten vernietigen. Die missie mislukte.

229 Fokker D.XXI

Op weg terug werden de Fokkers aangevallen. De 229 raakte daarbij los van de formatie en werd diverse keren geraakt door drie van de twaalf achtervolgende Messerschmitts. Daarop besloot Roos uit zijn toestel te springen en deed alvast zijn riemen los. Bij het afwerpen van zijn cockpitkap gebeurde iets wonderlijks; die schoot los, kwam in de propeller van een achtervolgende Messerschmitt Bf 110 en beschadigde het toestel.

229 Fokker D.XXI

Roos had nog de controle over zijn toestel en kon in de wolken vluchten. Toen hij daaruit kwam had hij ineens een Messerschmitt Bf 110 in zijn vizier en schoot daarop. De staartschutter werd daarbij in elk geval geraakt. Het is niet zeker of beide Bf 110’s daarna neergestort zijn of niet.

Oorspronkelijke onderdelen van de 229 Fokker D.XXI
Dit is allemaal teruggevonden op de locatie waar de 229 Fokker D.XXI was neergekomen

Uiteindelijk was de Duitse overmacht in de lucht te groot en werd het toestel wederom geraakt, nu door de derde Messerschmitt. Daarbij raakte Roos gewond en verloor zijn bewustzijn. Vervolgens werd hij uit het toestel geslingerd waar hij inmiddels los inzat. Juist op tijd kwam hij door de luchtstroom bij kennis om gewond en wel zijn parachute open te trekken en overleefde zo dit gevecht.

229 Fokker D.XXI
De motor van de 229 Fokker D.XXI

De Fokker D.XXI raakte totaal vernield. In 1993 is door het Crash 40-45 Museum gestart met het bergen van dit wrak. Van de houten vleugels is niets meer teruggevonden. De romp, motor en propeller wel. In de propeller zaten maar liefst zes kogelgaten.

Kogelgat in de propeller van de originele 229 Fokker D.XXI

Koos Roos is na de oorlog bij de luchtmacht blijven vliegen. Helaas is hij omgekomen bij een helikoptercrash met de O-10 Hiller OH-23B Raven bij Hoenderloo op 28 maart 1956.

Overige Fokker D.XXI’s

Van de in totaal 148 gebouwde Fokker D.XXI’s is zeer weinig bewaard gebleven. Het meest dat teruggevonden is zijn losse onderdelen.

Er is maar weinig van de D.XXI bewaard is gebleven, het Aviodrome moet het daarom doen met een eenvoudig schaalmodel

In Finland is in het Finse luchtmacht museum in Jyväskylä-Tikkakoski een complete Fokker D.XXI samengesteld. Het gaat hier om de FR-110 (c/n III-11) van de Finse luchtmacht. Dit toestel is in 1989 gerestaureerd met onderdelen van de FR-81 en FR-137. De houten vleugels voor dit museumstuk zijn opnieuw gebouwd. Daarvoor heeft men bouwtekeningen van Jack van Egmond gebruikt.
Deze FR-110 is overigens wel de meest succesvolle Fokker D.XXI uit de geschiedenis. Aan dit toestel worden 9,5 overwinningen in luchtgevechten toegeschreven.

Replica 221

In het Nationaal Militair Museum in Soesterberg bevindt zich nog een replica van een Fokker D.XXI. Dit toestel heeft de registratie 221 en is gebouwd door de Technische Universiteit in Delft en de Fokker Fabriek. Deze replica werd in 1988 opgenomen in het toenmalige Militaire Luchtvaart Museum in Soesterberg. Daarna is het toegevoegd aan de collectie van het NMM dat in 2014 verrezen is op de voormalige Vliegbasis Soesterberg.
De replica in Soesterberg is gebouwd met behulp Finse bouwtekeningen. Het toestel heeft dan ook de dikke wielpoten die de Finnen gebruikte om ook ski’s als onderstel te gebruiken. Dat hadden de Nederlandse D.XXI’s niet.

221 Fokker D.XXI replica verborgen in het donker in het NMM op Soesterberg

De 221 hangt momenteel aan het plafond in een donker gedeelte op de eerste etage van het museum in Soesterberg. Erg lastig om in zijn geheel te bekijken. Dit toestel zou eigenlijk een meer prominente plek in het museum verdienen gezien het belang van de Fokker D.XXI in de meidagen van de Tweede Wereldoorlog.

(PH-XXI) Fokker D.XXI

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van Jack van Egmond en Tom Wilps, waarvoor dank!

5 gedachten over “De PH-XXI Fokker D.XXI replica in aanbouw op Hoogeveen

  1. Hallo, Weer mooie plaatjes van de Fokker D 21 maar ik moet als techneut weer een opmerking maken over de centrale brandstoftank. Ik herken dit meer als de motorolietank met een inhoud van 30,9 gallon.
    Voor brandstoftank is deze binnen afzienbare tijd leeg.

    1. Hallo Leen,
      Dank voor je opmerking. We hebben het aangepast. De inhoud van de tank is volgens het typeplaatje 10,9 gallon.

      Groet,
      Berend Jan Floor

Laat een reactie achter bij Leen Huizer.Reactie annuleren