Lelystad Airport, 21 juni 2019 – In Aviodrome zijn sinds 13 juni de restanten van de PH-AEV Pander EC 60 te vinden. Deze zijn opgegraven op vliegveld Groningen Airport Eelde. Men heeft daar op het vliegveld een park met zonnepanelen aangelegd. Daarvoor moest in de grond gegraven worden en toen kwam men de restanten van dit Nederlandse vliegtuig tegen.
De PH-AEV was een Pander EC 60 gebouwd in 1929 en het had als constructienummer 25/II. Het kreeg als 24e toestel in Nederland een Bewijs van Luchtwaardigheid (BvL). De bijnaam van de kist was “Grijze Roodstaart”.
Oprichter Vliegveld Eelde
De PH-AEV kwam op 2 februari 1929 op naam te staan van M. Vlaming uit Yerseke. Op 24 maart 1930 kwam het in handen van Haijo Hindriks. Deze bevlogen piloot was tevens wethouder in de gemeente Eelde. Hij heeft ervoor gezorgd dat Vliegveld Eelde werd gerealiseerd. Al vanaf 1927 was Hindriks bezig geweest met de KLM om een luchtverbinding tussen Eelde en Schiphol op te zetten. Dit overigens eerst buiten medeweten van het gemeentebestuur! Op 13 juli 1928 stemde de gemeente in met de aanleg van het vliegveld bij Eelde. Het veld werd op 23 mei 1931 geopend met een vliegshow die maar liefst 40.000 (!) bezoekers trok.
De eerste passagiersvlucht van de KLM tussen Schiphol en Eelde vond plaats op 15 augustus 1931. Haijo Hindriks mocht dat helaas net niet meer meemaken. Hij is een paar dagen na de opening van het vliegveld, op 9 juni 1931, met zijn eigen vliegtuig PH-AEV op Eelde neergestort. Hij raakte daarbij zwaargewond en is de dag daarop in het ziekenhuis overleden. De PH-AEV werd op 10 juni 1931 doorgehaald in het luchtvaartregister.
Bewaard
De restanten van de PH-AEV zijn nog jarenlang bewaard in een hangaar op Eelde. Toen deze hangaar in 1940 door de Duitsers gebombardeerd werd zijn de brokstukken van de PH-AEV samen met het puin van de hangaar in een bomkrater begraven. Op die plek zijn de restanten nu in 2019 weer naar boven gebracht tijdens de werkzaamheden voor het park met zonnepanelen.
De restanten zijn overgedragen aan Aviodrome alwaar men erg blij is met de onderdelen. Het komt niet vaak voor dat een verloren gewaand toestel weer ‘boven water’ komt.
In twee kratten en op een pallet zijn de onderdelen vervoerd. Deze bestaan onder meer uit de motor, spaakwielen, het staartsleetje, voetenstuurtjes en de brandstoftank.
Op het motorblok is in sierlijke letters te lezen ‘Walter 60’. Dit geeft duidelijk aan dat het om een Pander EC 60 gaat. Ook zit aan de motor nog een stuk hout van de propeller. De bladen van de propeller zijn helaas niet meer aanwezig.
Wij konden alvast een kijkje nemen bij de onderdelen in de T2-Hangaar van het museum op Lelystad Airport. Op welke wijze Aviodrome de onderdelen voor het publiek toegankelijk gaat maken is nog niet bepaald. Momenteel is men vooral druk met het herinrichten van de bestaande binnen-collectie.
Historie Pander E
Nog iets meer over de Pander E. Dit toestel is een anderhalf-dekker. De ondervleugel is aanzienlijk korter dan de bovenvleugel. Er zijn in totaal zeventien Pander E’s gebouwd door de – van oorsprong – meubelfabriek Pander. De PH-AEV was een Pander EC 60. Deze was uitgerust met een 60 pk (40 kW) sterke Tsjechische Walter NZ 60 5-cilinder stermotor. Van de EC 60 zijn vijf exemplaren gebouwd. De Pander E was bedoeld als sport- en lesvliegtuig. Het was uitgerust met een dubbele besturing.
Varianten Pander E
De varianten van de Pander E verschillen door het gebruikte motortype. De aanduiding is als volgt te herleiden:
- E; het prototype met een 45 pk (34 kW) Anzani 6-cilinder stermotor
- EC of or EC60; heeft een 60 pk (40 kW) Walter NZ 60 5-cilider stermotor (vijf gebouwd)
- EF or EF85; heeft een 85 pk (64 kW) Walter Vega of Walter NZ-70 5-cilinder stermotor (zes gebouwd)
- EG of EG100; heeft een 100 pk (75 KW) De Havilland Gipsy I 4-cilinder luchtgekoelde lijnmotor (vier gebouwd)
- EH of EH120 heeft een 120 pk (90 KW) De Havilland Gipsy III 4-cilinder luchtgekoelde lijnmotor (een gebouwd)
- EK of EK80; dit is een omgebouwde Pander EC
Nederlandse Pander E’s
In Nederland hebben een aantal Pander E’s gevlogen. Het luchtvaartregister zoals dat door Herman Dekker is samengesteld geeft de onderstaande toestellen:
Pander E in Nederland |
|||
Registratie | Type | c/n | Opmerking |
H-NADI | Pander EC | 18/I | |
PH-ADV | Pander EC | 22/I | ex H-NADV |
PH-ADW | Pander EC | 23/I | ex H-NADW |
PH-AEJ | Pander EC | 24/I | ex H-NAEJ, werd PH-AJK als EK 80 |
PH-AEV | Pander EC 60 | 25/II | |
PH-AEX | Pander EC 11 | 26/II | |
PH-AFJ | Pander EF 85 | 30 | |
PH-AFM | Pander EG 100 | 33 | |
PH-AFN | Pander EG 100 | 35 | |
PH-AFP | Pander EH 120 | 36 | werd PH-AIT |
PH-AFX | Pander EF 85 | 38 | |
PH-AFZ | Pander EF 85 | 31 | |
PH-AIA | Pander EF 85 | 39 | |
PH-AIB | Pander EF 85 | 40 | |
PH-AIT | Pander EH 120 | 36 | ex PH-AFP |
PH-AJB | Pander EK 80 | 47 | ex PH-AEJ, H-NAEJ |
PH-AKA | Pander EF 85 | 27 |
Momenteel is de Nederlander Dick Funcke bezig om een vliegende Pander E replica te bouwen. Een flinke klus aangezien er geen originele bouwtekeningen meer voorhanden zijn. Alle sterkteberekeningen moeten daardoor opnieuw gemaakt worden.
Einde Pander
Met de Nederlandse Fabriek van Vliegtuigen H. Pander & Zonen liep het niet florissant af. Wel bouwde men in 1930 het eerste Nederlandse Zweefvliegtuig, de Pander PH-1 Zögling. Dit was evenwel een kopie van het Zögling ontwerp van Alexander Lippisch. Ook werd Pander nog bekend door de driemotorige Pander S.4 Postjager (1933), speciaal gebouwd om post naar Nederlands-Indië te vervoeren. Dit toestel crashte in India (26 oktober 1934) tijdens de Melbourne Race nadat het bij de start op een tractor was gebotst. Dat deed de reputatie geen goed. Na de Postjager heeft Pander geen eigen ontwerpen meer gemaakt. Honend werd er geschreven “Koop je meubels bij Pander en je vliegtuig bij een ander!”
In de Tweede Wereldoorlog die ging Pander collaboreren met de Duitse bezetters en werd hij NSB-lid. In zijn vliegtuigfabriek werden zweefvliegtuigen en onderdelen voor vliegtuigen van de Duitsers gemaakt en werden er Duitse toestellen gerepareerd. Na de oorlog is Henk Pander hiervoor opgepakt en kreeg zeven jaar gevangenisstraf opgelegd.
De meubelfabriek van Pander bloeide na de Tweede Wereldoorlog weer op en wist weer een goede reputatie op te bouwen. In 1985 sloot dit bedrijf definitief haar deuren.
Met dank aan Herman Dekker voor zijn bijdrage aan dit artikel.
3 gedachten over “Restanten PH-AEV Pander EC 60 overgedragen aan Aviodrome”
Misschien is het leuk om te vermelden dat in Berkhout in Noord-Holland een reproductie van de Pander E in aanbouw is. Ik ben een aantal jaren geleden begonnen met het verzamelen van informatie over dit vliegtuigtype. De oorspronkelijke constructietekeningen zijn niet meer beschikbaar, maar met de diverse maatschetsen, vele handschetsen, de vele foto’s en literatuur is het goed mogelijk een geloofwaardige luchtwaardige Pander E na te bouwen. Ik bezit een oorspronkelijke Walter NZ-60 motor, maar gezien de dubieuze betrouwbaarheid ervan zal ik een nieuwe Verner 5 cilinder stermotor gaan toepassen.
Voor wie mijn project wil volgen, ik publiceer een onregelmatig verschijnende de nieuwsbrief. Stuur een email aan dick@funcke.com en je komt op de verzendlijst.
Dick Funcke
Tjonge, wat een bijzondere vondst zeg! Dat er iets van deze Pander is overgebleven gaat helpen om het verhaal over deze vliegtuigbouwer te kunnen vertellen. Jouw artikel is een heldere beschrijving van de feiten. Goed gedaan!
Leuk artikel