De wereldrecordhouder O-BAFH SABCA-Poncelet Vivette

O-BAFH SABCA-Poncelet Vivette

Brussel, 10 mei 2014 – In het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis in Brussel hangt aan het plafond een bijzonder (zweef)vliegtuig. Het is de O-BAFH. Dit is een Poncelet Vivette, een Belgisch ontwerp dat is gebouwd bij Société Anonyme Belge de Constructions Aéronautiques (SABCA). Deze organisatie werd in 1920 opgericht met als doel om in België vliegtuigen te bouwen, te testen en/of te onderhouden. De eerste jaren deed men vooral onderhoudswerk voor de Belgische militaire luchtvaart, vervolgens ging men ook vliegtuigen in licentie bouwen. In 1923 werd SABENA opgericht en hiervoor ging men eveneens werkzaamheden uitvoeren.
Zelf vliegtuigen ontwerpen en bouwen stond nog in de kinderschoenen, maar werd binnen het bedrijf wel aangemoedigd. Zo werd in 1923 de SABCA-Jullien SJ-1 ontworpen door de ingenieur directeur van SABCA, Henri Jullien. De technisch directeur Mathieu Demonty en het hoofd van de houtafdeling, Paul Poncelet, bouwden in 1924 de SABCA-DP (Demonty-Poncelet) Limousine.

Belgisch ontwerp

In eigen beheer, maar met steun van SABCA, ontwierp en bouwde Paul Poncelet in 1922 en 1923 zijn Poncelet Castar (motor)zweefvliegtuig. Dit was een eenzitter met de registratie O-BAFG en was tevens het eerste Belgisch ontworpen en gebouwde zweefvliegtuig. Vervolgens bouwde hij in 1923 de Poncelet Vivette. Dit was een (krap bemeten) tweezits versie die sterk leek op de Castar. Dit toestel kreeg de registratie O-BAFH mee. De Vivette werd gebouwd in opdracht van de Belg Jean-Baptiste Richard.
Jean-Baptiste Richard werd in die tijd gezien als een autoriteit op gebied van luchtvaart. Hij was de grondlegger van het Belgische vliegveld Saint-Hubert. En hij wilde met het toestel van Paul Poncelet meedingen naar de prijzen die uitgeloofd waren door de Daily Mail bij de luchtvaartwedstrijden van op 12 en 13 oktober 1923 in het Engelse Lympne. Deze “light aircraft trials” werden georganiseerd door de Royal Aero Club.

O-BAFH SABCA-Poncelet Vivette

Op 1 oktober 1923 kreeg de O-BAFH zijn bewijs van luchtwaardigheid. Dat was nummer 88. De naam Vivette is afgeleid van de naam van de dochter van Jean-Baptiste Richard. Zij heette Geneviève, maar had als bijnaam Vivette.

Zweven of motorvliegen

De Vivette is een veelzijdig vliegtuig. Het is mogelijk om het toestel als zweefvliegtuig voor één persoon uit te rusten, als tweezitter of als eenpersoons motorzwever. In alle drie de configuraties heeft de Vivette gevlogen. Op het moment dat de O-BAFH in 1923 naar Lympne ging was het toestel voorzien van een 17,5 pk (12,5 kW) sterke Sergant A motor. Deze krachtbron had vier cilinders met een motorinhoud van 780cc. De brandstoftank was opgenomen in de hoofdsteun achter de piloot. Die kon desgewenst weer verwijderd worden als het toestel als tweezitter moest dienen. Bij een onverhoopte crash moest er dan geen brand uitbreken zo dicht bij het hoofd van de piloot…

De slim bedachte brandstoftank achter het hoofd van de piloot (Afbeelding via http://claudel.dopp.free.fr)

Doordat de brandstof tank achter de piloot zat en de motor ervoor hadden deze geen invloed op het aangrijpingspunt van de zwaartekracht op het toestel. Met of zonder motor veranderde dit niet.

Schets van de SABCA-Poncelet Vivette met motor (Afbeelding via: http://claudel.dopp.free.fr)

In Lympne was prijzengeld uitgeschreven voor het vliegen van een afstandswedstrijd met gegeven verbruik, een snelheidswedstrijd en een hoogtewedstrijd. In die dagen trof de Vivette tijdgenoten zoals de G-EBJO A.N.E.C. II en de English Electric Wren. Deze toestellen maken nog altijd (in luchtwaardige toestand) deel uit van de Shuttleworth Collection op Old Warden.

De O-BAFH was voor deze gelegenheid, met nummer “16” in de staart, zelfstandig het kanaal overgevlogen. Helaas had men pech in Engeland. Tijdens de start op het veld raakte de kist met zijn linkervleugeltip de grond en werd door een windvlaag onderste boven getild. Gelukkig kwam de piloot er zonder kleerscheuren vanaf.

Recordvlucht

In de zomer van 1925 was de O-BAFH present als zweefvliegtuig tijdens de derde internationale Experimentele Meeting georganiseerd door l’Association Française Aérienne (A.F.A.) in het Franse Vauville aan de Normandische kust. Toen zonder motor en dus als zweefvliegtuig.
Samen met de O-BAFG Poncelet Castar (gevlogen door medewerker van SABCA en luitenant Victor Simonet) en de O-BAFR SABCA-de Glymes Colanhan (gevlogen door luitenant Maurice Damblon), deed de Belg majoor Albert Massaux met de O-BAFH een gooi naar het prijzengeld dat stond op het verbreken van het wereld-duur record. Tot dan toe stond het record met een zweefvliegtuig op 8 uur en 4 minuten.

Blijdschap verdrongen

De O-BAFH startte op 26 juli 1925 om 10:47:46u precies. Massaux wist vervolgens maar liefst 10 uur, 19 minuten en 43 seconden in de lucht te blijven. Toen hij bij het schemerdonker de landing inzette was het wereldrecord gevestigd. Er was op dat moment helaas geen reden tot juichen. Eerder die middag was Victor Simonet namelijk dodelijk verongelukt met de landing van de O-BAFG in de duinen. Simonet wilde gaan landen toen het begon te regenen. Een stuurkabel knapte en het toestel maakte een val van 40 meter. Dat overleefde de goede vriend van Albert Massaux niet. Ook de andere vlieger crashte met zijn kist. Maurice Damblon maakte een crashlanding op het strand en dankte aan zijn helm dat hij het er levend van af bracht.

Frans record?!

Naderhand heeft de FAI (Fédération Aéronautique Internationale) officieel het record bevestigd en wel in de categorie D1 (eenpersoons zweefvliegtuigen). Het record kwam alleen, gek genoeg, te staan op naam van Frankrijk. Dat kwam omdat het record boven Frans grondgebied gevestigd was. Een vreemde zaak indertijd. Het zou wat wezen als bijvoorbeeld één van onze Nederlands schaatshelden een wereldrecord vestigt op de snelle ijsbaan van Calgary en dat dan het record aan Canada wordt toegewezen!
Aan de vliegcarrière van de O-BAFH kwam in juli 1926 een einde. Toen schonk Jean-Baptiste Richard het toestel aan het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis (Musée royal de l’armée et de l’histoire militaire) in Brussel. Later zou het toestel nog omgeregistreerd zijn naar OO-AFH, maar daar hebben we geen afbeeldingen van gezien.

O-BAFH SABCA-Poncelet Vivette

Poncelet propellers

Na 1932 ging Paul Poncelet zelfstandig verder, los van SABCA. Eerst met het maken van houten propellers, later ook met het vervaardigen van fraaie houten speedboten. De Belgische Stampe-Vertonge SV.4 bij de Belgische luchtcomponent had onder andere een Poncelet propeller. Ook reviseerde Poncelet de propellers van de Belgische militaire Spitfires. Naderhand werden propellers voor bijvoorbeeld ultralights geproduceerd.

Een houten Poncelet propeller op de G-AIYG Stampe-Vertongen SV.4B

Restauratie

Toen in 1995 het bedrijf SABCA 75 jaar bestond is door Roger Poncelet de O-BAFH gerestaureerd. Hij is de kleinzoon van Paul Poncelet en Roger hield tot aan zijn pensioen in 2018 het bedrijf Est. Poncelet nog draaiende.

Het logo van Poncelet op de houten propeller van een Stampe-Vertongen SV.4B

Na de restauratie hangt de O-BAFH in een goede staat aan het plafond in het museum in Brussel. Zoals te zien is heeft het kistje geen motor meer. De Belgische registratie O-BAFH staat groot onder de vleugels en op de romp is het logo van Jean-Baptiste Richard (JBR) te vinden. Al met al een uniek en oorspronkelijk vliegtuig met een belangrijke waarde voor de Belgische luchtvaarthistorie.

Geef een reactie