Voorthuizen, 2 maart 2024 – Bij Speelpark & Maisdoolhof Voorthuizen is sinds het voorjaar van 2022 een heus vliegtuig te bewonderen. Op 24 april 2022 werd daar namelijk de XX481 op een sokkel gehesen. Dit is een Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 (c/n 251) die tot 14 maart 2011 bij de Britse Royal Navy heeft gevlogen.
Het toestel werd op zaterdag 18 juni 2022 officieel geopend door Caroline van der Plas van de politieke partij Boer Burger Beweging (BBB). De Jetstream kan als speeltoestel gebruikt worden. Kinderen kunnen via een vliegtuigtrap het toestel betreden om er aan de andere zijde via een glijbaan weer uit te gaan.
Jetstream T.1, T.2 en T.3
De HP-137 Jestream heeft een interessante historie. We zullen die eens proberen weer te geven.
Engeland kende tot begin jaren zeventig een rijke historie aan vliegtuigbouwers. Eén daarvan was Handley Page, onder andere bekend van de grote bommenwerpers uit de tweede Wereldoorlog. Om het hoofd te bieden tegen concurrentie als Hawker Siddeley en de British Aircraft Corporation dacht Handley Page een nieuwe markt aan te kunne boren door een turbopropvliegtuig te ontwikkelen met plek voor zo’n twaalf tot achttien passagiers. Het toestel zou ook een drukcabine krijgen, zodat het hoger kon vliegen dan de concurrentie van da moment. Voor assemblage werd de locatie op Radlett Aerodrome gekozen. De vleugels kwamen bij Scottish Aviation op Prestwick vandaan en de staart werd zelfs helemaal in Canada geproduceerd bij Northwest Industries. Zo ontstond medio jaren zestig de Handley Page HP-137.
Handley Page
Het eerste toestel werd de Jetstream 1 genoemd en vloog op 18 augustus 1967 voor het eerst als G-ATXH. Dit toestel had Franse Astazou XIV motoren, maar die bleken niet voldoende power te geven. Er werden proven gedaan met Amerikaanse Garrett TPE-331 motoren, maar uiteindelijk ging de productie van start met de eerder genoemde Astazou XIV motoren. Het eerste productietoestel vloog op 6 december 1968 en er zouden het daaropvolgende jaar zesendertig toestellen gebouwd worden. Hierna werd de Jetstream 2 op de markt gebracht. Dit toestel had verbeterde en sterkere Astazou XVI motoren. Alleen nadat er drie exemplaren van de Jetstream 2 waren gebouwd ging Handley Page in 1970 failliet. De beoogde ontwikkelingskosten voor het toestel waren namelijk opgelopen van £ 3 miljoen naar £ 13 miljoen.
De vleugelbouwer van de Jetstream, Scottisch Aviation, bleef vertrouwen houden in de Jetstream en nam de productie ter hand. Via het door hen opgerichte bedrijf Jetstream Aircraft werden op Sywell nog tien Jetstreeam 1’s gebouwd. Voor de Jetstream 2 richtte Scottish Aviation in haar eigen fabriek in Prestwick ruimte in. Dit toestel werd vanaf dan aangeduid als de Jetstream 200.
T.1 voor de Royal Air Force
De redding voor Scottisch Aviation kwam in augustus 1972. Toen bestelde de Royal Air Force namelijk zesentwintig Jetstram 201 toestellen ter vervanging van hun Vickers Varsity T.1 . De 201 was een afgeleide versie van de 200 met nog weer iets sterkere Astazou XVID motoren. De militaire aanduiding werd Jetstream T.1. Voor deze toestellen werd de serial-reeks XX475 tot en met XX500 gebruikt.
Grappig genoeg waren de eerste zeven (XX475 tot en met XX482) van de zesentwintig toestellen niet nieuw gebouwde exemplaren, maar voormalige Jetstream 1’s die Scottish Aviation nog had staan of die werden teruggekocht van een Amerikaanse luchtvaartmaatschappij. Deze zeven exemplaren hebben dan ook voorheen een civiele registratie gehad en zijn aangepast als militaire Jetstream T.1 voor de Royal Air Force.
De eerste T.1 vloog op 13 april 1973 en in 1976 waren alle bestelde exemplaren afgeleverd. Bij de Royal Air Force werden de Jetstreams ingezet als tweemotorig opleidingstoestel. Alleen in 1974, nog voordat alle toestellen waren afgeleverd, schrapte de RAF de opleiding met deze toestellen uit kostenoverweging. Een aantal werden dan ook rechtstreeks naar de opslag op St. Athan gevlogen.
Jetstream T.2 voor de Royal Navy
In december 1976 werden de kaarten opnieuw geschud en besloot de RAF toch om met elf Jetstream T.1’s door te blijven vliegen. Eén (XX477) was inmiddels verloren gegaan en de overige veertien werden aan de Royal Navy aangeboden. Daar kom men de Jetstream gebruiken als vliegend klaslokaal voor observer- en navigatietrainingen. Hun Percival Sea Prince T.1 was aan vervanging toe. De RAF was slim, ze leverden in elk geval de oudere, omgebouwde T.1’s aan de Royal Navy.
Om als “flying classroom” aan de slag te kunnen werd de Jetstream voorzien van een MEL E190 weer en terrein-mapping radar in de neus. In de cabine werden twee consoles voor studenten gemonteerd. De aanduiding van deze versie werd de Jetstream T.2.
De Jetstream T.2’s werden tussen oktober 1978 en september 1984 overgedragen aan de Royal Navy. De toestellen kwamen in dienst bij 750 NAS (Naval Air Squadron) op Culdrose in het graafschap Cornwall. De basis Culdrose vinden we terug in de staartcode beginnend met “CU..”.
De Jetstream T.2 beviel kennelijk, want in 1981 werden nog eens twee exemplaren op de civiele markt gekocht en omgebouwd tot T.2. Dit werden de ZA110 en ZA111. Overigens werden er in december 1989 ook weer twee afgestoten, de XX485 en XX490 gingen respectievelijk als A-875 en A-876 naar de marine van Uruguay.
Jetstream T.3 voor de Royal Navy
Ondertussen was Scottish Aviation in 1978 opgegaan in British Aerospace (BAe). Binnen BAe werd de Jetstream gemoderniseerd in in 1980 kam de British Aerospace Jetstream 31 op de markt. Ook hiervan bestelde de Royal Navy er vier. Die toestellen in een militaire uitvoering werden als Jetstream T.3 aangeduid. Hun serials liepen van ZE438 tot en met ZE441. Hier kwam een radar onder de romp, maar die was zo zwak dat deze totaal niet voldeed. De T.3 werd daarom meer voor transport en navigatietrainingen gebruikt. Deze toestellen werden al in oktober 2010 afgestoten.
Laatste vlucht
Uiteindelijk was in maart 2011 de koek op voor de nog overgebleven Jetstram T.2’s bij de Royal Navy. De vervanger werd de Beech King Air 350ER gekozen. Met zes overgebleven Jetstream T.2’s werd op 11 mrt 2011 een afscheidsvlucht gemaakt. Daarbij zat ook de XX481 die we in Voorthuizen tegenkwamen.
Op 14 maart 2011 is de XX481 als enige en echt allerlaatste nog één keer de lucht in gegaan. Dat was voor een fotovlucht voor air-to-air opnames met de opvolger van het toestel. De XX481 is daarmee het laatste exemplaar dat ooit bij de Royal Navy gevlogen heeft.
Naar PS Aero
Na de uitfasering werd de XX481 opgekocht door de vliegtuighandelaar en -verzamelaar Piet Smedts uit het Limburgse Baarlo. Hij liet het toestel naar zijn locatie van PS Aero in Baarlo brengen en stelde het daar op.
Uiteindelijk wist hij het toestel in 2022 te verkopen aan het Speelpark & Maisdoolhof Voorthuizen. Hier is in het voorjaar de sokkel gereedgemaakt om de Jetstream T.2 op te plaatsen.
Speelpark & Maisdoolhof Voorthuizen
Naderhand is er een glijbaan aan de rechterkant van het toestel gemaakt. Kinderen kunnen via een trap aan de linkerkant in het toestel komen en er aan de andere kant uitglijden. Voor een rechtgeaarde vliegtuigliefhebber wellicht een gruwel, maar voor een speeltuin als het Speelpark & Maisdoolhof een functionele manier om een spectaculair speeltoestel te exploiteren. Op dit moment is de speeltuin overigens nog gesloten. Vanaf 29 april 2024 ontvangt men weer gasten. Kijk voor de exacte openingsdagen op de website van Speelpark & Maisdoolhof Voorthuizen. Op zondagen is men sowieso gesloten.
Overzicht Britse militaire Jetstreams
Uit diverse bronnen op internet (waaronder Scramble.nl en globalaviationresource.com) hebben we de onderstaande overzichtslijst kunnen maken met alle militaire Jetstream T.1. T.2 en T.3 toestellen.
| Serial | Code | Type | C/N | Remarks |
| XX475 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 206 | ex N1036S, Instr. airframe Northbrooke College | |
| XX476 | CU-561 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 216 | ex N1037S, Pres. Flugaustellung Hermeskeil |
| XX477 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 249 | ex G-AXXS, W/o Fuel feed problem 1974, pres. Carlisle | |
| XX478 | CU-564 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 261 | ex G-AXXT, Woodlands Campus, Solihull College |
| XX479 | CU-563 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 259 | ex G-AXUR, Instr. airframe Predannack |
| XX480 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 262 | ex G-AXXU, Scrapped | |
| XX481 | CU-560 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 251 | ex G-AXUP, Pres. Speelpark & Maisdoolhof Voorthuizen |
| XX482 | J | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 263 | Std. fuselage, Hixon |
| XX483 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 264 | Scrapped | |
| XX484 | CU-566 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 266 | Instr. airframe AEA Academy Azzano, San Paolo |
| XX485 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 268 | ..1289 to A-875 Uruguay Navy, wfu | |
| XX486 | CU-567 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 265 | Instr. airframe Vilnius (Lithuania) |
| XX487 | CU-568 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 269 | Instr. airframe Barry Technical College, Cardiff |
| XX488 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 267 | Scrapped | |
| XX489 | CU-575 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 279 | w/o 080589 |
| XX490 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 271 | ..1289 to A-876 Uruguay Navy, wfu | |
| XX491 | K | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 275 | Instr. airframe Northbrooke College, Shoreham |
| XX492 | A | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 274 | Pres. Newark Air Museum, Winthrope |
| XX493 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 278 | Scrapped | |
| XX494 | B | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 276 | Pres. East Midlands Aeropark |
| XX495 | C | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 280 | Pres. Aeroventure, Doncaster |
| XX496 | D | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 276 | Pres. Air Museum, Cosford |
| XX497 | E | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 423 | Std. Hixon |
| XX498 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 424 | Scrapped | |
| XX499 | G | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 425 | Preserved Weybridge? |
| XX500 | H | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.1 | 426 | Std. Piewood Studios |
| ZA110 | CU-563 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 248 | ex G-AXUO, Std. fuselage only, Aberdeen |
| ZA111 | CU-565 | Scottish Aviation HP-137 Jetstream T.2 | 211 | ex 9Q-CTC, Instr. airframe Predannack |
| ZE438 | Britsh Aerospace Jetstream T.3 | 647 | ex G-31-647, to N437UH, wreck in Iceland | |
| ZE439 | Britsh Aerospace Jetstream T.3 | 656 | ex G-31-656, to N437SS, Scrapped | |
| ZE440 | Britsh Aerospace Jetstream T.3 | 659 | ex G-31-659, Scrapped | |
| ZE441 | Britsh Aerospace Jetstream T.3 | 667 | ex G-31-667, to N437TH, stored St. Athan |
Dank aan de medewerkers van Speelpark & Maisdoolhof Voorthuizen voor de gelegenheid om de Jetstream buiten de openingstijden te kunnen bezoeken.